aspripetraxexaspri

Για τα παιδάκια από το Ηράκλειο
που δεν ήθελαν να σηκώσει
ο Αλβανός συμμαθητής τους τη σημαία.
Για όλα τα παιδάκια
που δεν έχουν πάρει μέχρι σήμερα αποβολή
για τις καταλήψεις που έκαναν
για τη σημαία.

[ ... ] γνωρίζουμε ότι την κατάκτηση της Κρήτης [ από τους Τούρκους ] συνόδευσαν βίαιες ανακατατάξεις στις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές δομές του τόπου. Πιο ραγδαίες και συνταρακτικές για εκείνη την εποχή ήταν οι εξελίξεις στον θρησκευτικό τομέα. Τις μέχρι τότε σποραδικές περιπτώσεις προσηλυτισμού στον καθολικισμό τις διαδέχτηκε ο μαζικός εξισλαμισμός των Κρητικών σε μεγάλη κλίμακα, είτε με το ήπιο δέλεαρ της παροχής οικονομικών πλεονεκτημάτων, είτε με την ωμή βία. [ ... ]
*
Για τον αριθμό των Κρητών που εξισλαμίστηκαν δεν έχουμε αξιόπιστα στατιστικά δεδομένα, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία πως ήταν εντυπωσιακός, ιδιαίτερα κατά την πρώτη περίοδο της τουρκικής κατοχής. Ήδη το 1657, δώδεκα χρόνια πριν από την άλωση του Χάνδακα, οι εξισλαμισμένοι Κρήτες ανέρχονταν σε 60000 και, στο τέλος του πρώτου αιώνα της τουρκικής κατοχής στην Κρήτη, ο μισός σχεδόν πληθυσμός της είχε περάσει στο Ισλάμ. Όπως έχει προαναφερθεί, στα μέσα του 18ου αιώνα, η μεγάλη πλειονότητα των 260000 κατοίκων της Κρήτης ήταν μουσουλμάνοι.[...]
*
Δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα καμία συστηματική μελέτη σχετικά με τον εξισλαμισμό των Κρητικών. [... ] Περίπλοκα είναι τα ερωτήματα που παραμένουν ακόμη αναπάντητα : Ποιοι ήταν εκείνοι που καλωσόρισαν το Ισλάμ; Οι εύποροι γαιοκτήμονες, οι παλιοί καθολικοί ευγενείς, ο χριστιανικός πληθυσμός της υπαίθρου; Με τη βία επέβαλαν οι Οθωμανοί τον εξισλαμισμό; Ή έδειξαν ανοχή στο θέμα της θρησκείας του τοπικού πληθυσμού; Και, σε τέτοια περίπτωση, πού πρέπει να αποδοθεί η ταχύτητα και η έκταση του εξισλαμισμού της Κρήτης; [...] Βέβαιο είναι ότι οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα βρίσκονται στο σκοτάδι, και εκεί θα μάλλον θα παραμείνουν, ωσότου γίνει συστηματική δημοσίευση του σχετικού ανέκδοτου υλικού. Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι, όπως παρατηρεί ο Σφυρόερας [ Β. Σφυρόερας, Επισκόπηση οικονομική και δημογραφική του τουρκοκρατούμενου ελληνικού χώρου ( 1669-1821 ),Αθήνα 1979 ], «οι εξισλαμισμένοι δεν χάθηκαν μόνο για την ορθοδοξία αλλά και για τον ελληνισμό».

Υπάρχει πλούτος πληροφοριών στα τουρκικά αρχεία του Ηρακλείου. Από όσα γνωρίζω, οι μόνοι μελετητές που τα έχουν συμβουλευτεί είναι ο Νικόλαος Σταυρινίδης και ο Παύλος Χυδίρογλου. [...]

Λίγοι από τους μωαμεθανούς Κρήτες είχαν καθαρά ανατολίτικη προέλευση. Η πλειονότητα απαρτιζόταν από προσηλυτισμένους Έλληνες, τους Μπουρμάκους, οι οποίοι εξακολουθούσαν να μιλούν τη μητρική τους γλώσσα ( χρησιμοποιούσαν την αραβική γραφή, σε αντίθεση με τους Καραμανλήδες της Μικράς Ασίας ), να πίνουν κρασί παρά τη σχετική θρησκευτική απαγόρευση και να διατηρούν τα ήθη και τα έθιμα των πατέρων τους.

Για να μπορέσει κανείς να βοηθήσει στην επίλυση του προβλήματος του εκτεταμένου εξισλαμισμού στην Κρήτη, πρέπει να συγκρίνει το θέμα με τον εξίσου ανεξήγητο εξισλαμισμό στην περιοχή της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. [...]

Στα μέσα του 18ου αιώνα, όταν οι κάτοικοι της Κρήτης ανέρχονταν περίπου σε 260000, οι περισσότεροι ήταν μουσουλμάνοι, ενώ, στο τέλος του, χάρη στις βελτιωμένες συνθήκες ζωής των χριστιανών, η αναλογία ήταν σχεδόν ένα προς ένα, σύμφωνα με τον Olivier [ G. A. Olivier, Voyage dans l' Empire Ottoman, 6 τόμοι, Παρίσι 1801-1807 ].Μετά το 1821 στη διάρκεια της μάλλον ήπιας αιγυπτιακής κατοχής, οι χριστιανοί αυξήθηκαν- σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Pashley το 1834 [ Robert Pashley, Travels in Crete, 2 τόμοι, Λονδίνο 1837 ]- και αποτέλεσαν την πλειονότητα το 1858, όταν 60000 μουσουλμάνοι αντιστοιχούσαν σε 220000 χριστιανούς [ και 907 εβραίους ]. Αυτή η υπεροχή των χριστιανών αύξήθηκε κι άλλο στις αρχές του 20ου αιώνα: 303000 χριστιανοί έναντι 34000 μουσουλμάνων, που με τη σειρά τους υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το νησί το 1923, όταν άρχισε να ισχύει το πρόγραμμα ανταλλαγής πληθυσμών της συνθήκης της Λωζάννης.