aspripetraxexaspri

Χωρίς να θέλω να διακόψω τον πρωτότυπο ρεμβασμό σου περί εκκλησιαστικής καταγωγής της σύγχρονης ναρκισσιστικής ενδοσκόπησης, θέλω αδελφέ kuk, να σημειώσω δυο τρία πραγματάκια, σχολιάζοντας περισσότερο τον κύριο Ζακ Λεκ Γκοφ και τη διατύπωσή του για τις απαρχές της ψυχολογικής νεωτερικότητας, κυρίως επειδή οι διατυπώσεις του μου θύμισαν ένα κείμενο που μου είχε κάνει ξεχωριστή εντύπωση όταν τo πρωτοσυνάντησα.

Πρόκειται για το εξαιρετικό, δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου Η ανακάλυψη του πνεύματος, -ελληνικές ρίζες της ευρωπαικής σκέψης, του Bruno Snell,(το οποίο κατά πάσα πιθανότητα το έχεις) και το οποίο επιγράφεται Η αφύπνιση της προσωπικότητας. Και o Snell μελετά τις απαρχές της συγκρότησης του σύγχρονου, ευρωπαικού υποκειμένου, αλλά 1800 χρόνια πριν την άλωση!

Στο εν λόγω κεφάλαιο, μέσα από τη εξέταση ποιητών και ποιημάτων της αρχαικής λυρικής ποίησης, διαπιστώνονται οι αλλαγές που συντελούνται στη σύλληψη του ανθρώπινου υποκειμένου σε σχέση με την εποχή του Ομήρου (800 περίπου π.Χ) και περιγράφεται η διαδικασία μετάβασης από τον άνθρωπο εκείνης της εποχής (έτσι όπως εμφανίζεται στην Οδύσσεια και την Ιλιάδα) στον άνθρωπο της λυρικής ποίησης, από το 650 ως το 450 π.Χ περίπου.

Η προσωπικότητα, ο εαυτός, η ατομικότητα, το ψυχολογικό υποκείμενο, αρχίζει να εμφανίζεται ως κριτής του κόσμου, μέσα από την ανάδυση του προσωπικού βιώματος:

Ο ένας υμνεί σαν το πιο όμορφο πράγμα πάνω στη μαύρη γη
το ιππικό, ένας άλλος το πεζικό και ένας τρίτος το ναυτικό·
Εγώ όμως θεωρώ το πιο όμορφο αυτό που ο καθένας αγαπά.
………………………………………………………………
Και τώρα η Κύπρις μου θύμισε ξαφνικά την Ανακτορία.
Θα προτιμούσα να δω το εράσμιο βάδισμά της
Και το φωτεινό, λαμπερό πρόσωπό της,
Παρά τα άρματα των Λυδών και το βαριά οπλισμένο πεζικό.Η Σαπφώ θεωρεί το εσωτερικό αίσθημα ανώτερο από την εξωτερική λάμψη, τονίζοντας ποια αξία είναι ανώτερη από τις άλλες και εννοώντας την αξία που η ψυχή της περιβάλλει με αγάπη.(Snell)

Τέτοιος διαχωρισμός ανάμεσα σε εξωτερικές και εσωτερικές αξίες, είναι άγνωστος στον Όμηρο. Αντίθετα ο Αρχίλοχος, λέει:

Κάποιος από τους Σαίους περηφανεύεται για την αψεγάδιαστη
ασπίδα μου που παρά τη θέλησή μου άφησα κοντά σ’ ένα θάμνο.
αλλά γλίτωσα τη ζωή μου. Τι μ’ ενδιαφέρει η ασπίδα εκείνη;
ας πάει στα κομμάτια· θα αποκτήσω πάλι μιαν το ίδιο καλή.Αυτό μου θυμίζει τα μικρά ποιήματα του Χριστιανόπουλου. Και είναι εντυπωσιακή, όχι μόνο η ειλικρίνεια της ενδοσκόπησης του Αρχίλοχου, (που με θράσος και χιούμορ αντιστρατεύεται τον ηρωικό κώδικα των Σπαρτιατών ή ταν ή επί τας (Snell)) αλλά και το ότι θεωρεί την παρατήρησή του άξια να μνημονευθεί, να την κάνει τέχνη. Έχει μάλιστα πλάκα το γεγονός ότι οι λυρικοί τα έχουν με τον πόλεμο και τις φανφάρες, αντιτάσσοντας παντού τον έρωτα με τις χαρές και τις λύπες.

Η ολοκλήρωση της εξατομίκευσης, θα κορυφωθεί στην τραγωδία, αργότερα, αλλά έχει μεγάλο ενδιαφέρον να βλέπει κανείς τον βηματισμό, πώς κατακτώνται και οργώνονται σιγά σιγά τα ψυχικά εδάφη. Η εκκλησία θα προσθέσει τον λόγο της σε έναν κόσμο έτοιμο από καιρό.

Ένα ακόμα επιθαλάμιο της Σαπφώς, που ξεκινά με τον μακαρισμό του άντρα για να στραφεί στον δικό της πόθο, στη δική της αγάπη για εκείνην:

Αυτός ο άντρας μου φαίνεται ίσος με τους θεούς,
που κάθεται απέναντί σου
και ακούει δίπλα σου τα γλυκά σου λόγια
και το γέλιο το γεμάτο πόθο. Αλήθεια,
η καρδιά μου στα στήθη πιάνεται από φόβο.
όταν σ’ αντικρίζω, έστω και για λίγο,
η φωνή μου κόβεται,
η γλώσσα μου κομπιάζει, και μια σιγανή
φωτιά καίει κάτω από το δέρμα μου·
τα μάτια μου δεν βλέπουν τίποτε
και τα αυτιά μου βουίζουν
ιδρώτας κυλά στο κορμί μου κι ένα τρέμουλο
με συνεπαίρνει ολόκληρη. Γίνομαι πιο χλωμή κι απ’ το χορτάρι
και νομίζω ότι βρίσκομαι κοντά στο θάνατο.
Αλλά όλα μπορεί να τα αντέξει κανείς…Αλλού:
Πάλι με αναστατώνει ο έρωτας, που λύνει τα μέλη,
Αυτό το γλυκόπικρο πλάσμα που με κάνει αδύναμη.Η Σαπφώ χρωστά στο πάθος και στη θλίψη της την ανακάλυψη της απλής και φυσικής πραγματικότητας και αυτή η νέα προσέγγιση στις ρίζες της ύπαρξης, της αποκαλύπτει νέες περιοχές του ψυχικού κόσμου.(Snell) Βέβαια ο έρωτας, η αγάπη αποτελούν, ακόμα, στους λυρικούς, θεικές επεμβάσεις, αλλά η ανάδυση του προσωπικού αισθήματος ως διάψευση θα τους οδηγήσει σε ουσιαστικές αλήθειες(Snell-thas).

Συμφωνώ φυσικά με το πνεύμα του κειμένου σου kuk, όπως και με το σχόλιο του Τόλη περί διαχείρισης της ενοχής.
 

Με έβαλες σε σκέψεις brother thas. Κυρίως αυτές οι "απαρχές της συγκρότησης του σύγχρονου, ευρωπαϊκού υποκειμένου". Καθώς λοιπόν ρέμβαζα με το πόνημα σου είπα να προσεγγίσω το ζήτημα από άλλη οπτική γωνία: πήρα το σιντάκι του- πολύτιμου- Thesaurus Lingua Graecae και έψαξα τη λέξη εγώ και τον τύπο έγωγε(= εγώ βεβαίως, εγώ τουλάχιστον). Η πορεία της χρήσης ,ανά τους αιώνες, αυτών των δύο λέξεων θα πρέπει να είναι ενδεικτική, σκέφτηκα. Η υπόθεση εργασίας ήταν ότι, όσο περνούν οι αιώνες, τόσο μεγαλύτερη χρήση της λέξης εγώ θα έχουμε. Αμ δε! Σου παραθέτω τα αποτελέσματα της έρευνας μου. Όπως θα παρατηρήσεις έχουμε δύο εκρήξεις του εγώ: η μία τον 5ο αιώνα με κύριο φορέα τον Πλάτωνα και η δεύτερη τον 4ο αιώνα με φορείς τους πατέρες της εκκλησίας. O νεοπλατωνικός Πλωτίνος είναι απογοητευτικός (μόνο 7 εγώ). Τον 14ο αιώνα, που περίμενα ότι θα γίνεται της τρελής στα εγώ, δεν έχουμε ούτε ένα! Δεν γνωρίζω βέβαια τι γίνεται με την λατινική γραμματεία. Μήπως πρέπει να ψάξω κάποια άλλη λέξη; Καμιά ιδέα; Κάποια ερμηνεία;


8ος πΧ αιώνας: Εγώ 152 φορές, Έγωγε 37 (Όμηρος, ομηρικοί ύμνοι, Ησίοδος).
7ος πΧ αιώνας: Εγώ 6 φορές, Έγωγε 1 (Αρχίλοχος 2, Αλκμάν 1, Στησίχορος 1)
6ος πΧ αιώνας: Εγώ 62 φορές, Έγωγε 62 ( Αισχύλος 25, Αναξιμένης, Ηράκλειτος, Αναξαγόρας από 1)
5ος πΧ αιώνας: Εγώ 2016 φορές, Έγωγε 628 (Θουκυδίδης 4, Ευριπίδης 210, Σοφοκλής 90, Αριστοφάνης 151, Ξενοφών 151, Πλάτωνας 1217)
4ο πΧ αιώνας: Εγώ 349 φορές, Έγωγε 147 (Δημοσθένης 107)
3ος πΧ αιώνας: Εγώ 33 φορές, Έγωγε 25 (278 Εγώ στην Παλαιά Διαθήκη. Το συνολικό κείμενο της μετάφρασης των εβδομήκοντα.έχει ιστορία που απλώνεται στους αιώνες. Το βάζω εδώ γιατί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου του Φιλαδέλφου [285-247] μεταφράστηκε η Πεντάτευχος ).
2ος πΧ αιώνας: Εγώ 17, φορές τον Έγωγε 3,
1ος πΧ αιώνας: Εγώ 98, φορές τον. Έγωγε 51
---------------------------------------------------------------------------------------
1ος μΧ αιώνας: Εγώ 307 φορές, Έγωγε 153 (Καινή Διαθήκη 45, Πλούταρχος 86)
2ος μΧ αιώνας: Εγώ 787 φορές, Έγωγε 415 (Αποκάλυψη του Ιωάννη 1, Ωριγένης 175)
3ος μΧ αιώνας: Εγώ 105 φορές, Έγωγε 32 (Πλωτίνος 7)
4ος μΧ αιώνας: Εγώ 1760 φορές, Έγωγε 489 (πατέρες της εκκλησίας, Γρηγόριος Νύσσης 52, Εκκλησιαστική Ιστορία Ευσέβιου 237, Γρηγόριος Ναζιανζινός 81, Μέγας Βασίλειος 54, Ιωάννης Χρυσόστομος 442, Λιβάνιος 228)
5ος μΧ αιώνας: Εγώ 232 φορές, Έγωγε 108
6ος μΧ αιώνας: Εγώ 120 φορές, Έγωγε 52
7ος μΧ αιώνας: Εγώ 74 φορές, Έγωγε 11
8ος μΧ αιώνας: Εγώ 1 φορά, Έγωγε 1
9ος μΧ αιώνας: Εγώ 69 φορές, Έγωγε 16
10ος μΧ αιώνας: Εγώ 94 φορές, Έγωγε 51
11ος μΧ αιώνας: Εγώ 29 φορές, Έγωγε 15
12ος μΧ αιώνας: Εγώ 155 φορές,. Έγωγε 105
13ος μΧ αιώνας: Εγώ 28 φορές ( Νικηφόρος Γρηγοράς 27 ), Έγωγε 61 (όλα στον Νικηφόρο Γρηγορά).
14ος μΧ αιώνας: Εγώ 0 φορές, Έγωγε 0
 

(τι μ’ έπιασε βραδιάτικα και κάνω καταλόγους)

Συμπλήρωμα. Παραξενεύτηκα που η Σαπφώ δεν είχε ούτε ένα εγώ και κοίταξα το αρχαίο κείμενο. Έγω (με ψιλή και οξεία στο ε) είναι ο τύπος που χρησιμοποιεί η Σαπφώ. Σήμερα συνειδητοποίησα για πρώτη φορά την ύπαρξη αυτού του τύπου. Δεν αλλάζει πάντως τίποτα έτσι και τον μετρήσουμε.

Τον βρίσκουμε :

76 φορές τον 8ο πΧ αιώνα (οι 70 στον Όμηρο),
24 τον 7ο (16 φορές στη Σαπφώ, 5 στον Αλκαίο),
82 τον 6ο (οι 63 στον Αίσωπο),
919 τον 5ο (Θουκυδίδης 10, Ευριπίδης 50, Σοφοκλής 34, Αριστοφάνης 97, Ξενοφών 148, Πλάτωνας 415)
323 τον 4ο (152 ο Δημοσθένης, 23 ο Αριστοτέλης)
41 τον 3ο
11 τον 2ο
101 τον 1ο αιώνα πΧ

302 τον 1ο αιώνα μΧ (Πλούταρχος 118)
699 τον 2ο
67 τον 3ο
1072 τον 4ο (κυρίως οι πατέρες της εκκλησίας)
300 τον 5ο
87 τον 6ο
350 τον 7ο
2 τον 8ο
52 τον 9ο (οι 34 στον Φώτιο)
129 τον 10ο
34 τον 11ο
246 τον 12ο ( οι 245 στον Ευστάθιο, επίσκοπο Θεσσαλονίκης)
89 τον 13ο (όλες στον Νικηφόρο Γρηγορά)
0 τον 14ο μΧ αιώνα.
 

Το σωστό θα ήταν βέβαια πρώτα να συγκρίνουμε τον αριθμό των εγώ ανά αιώνα με το σύνολο των λέξεων που γράφτηκαν στα ελληνικά εκείνο τον αιώνα και μετά να συγκρίνουμε τα εγώ των αιώνων μεταξύ τους. Δυστυχώς δεν ξέρω (ακόμα) πως να κάνω τον Θησαυρό της Ελληνικής να μου πει το σύνολο των καταγραμμένων ελληνικών λέξεων ανά αιώνα.
 

Καλά, έχεις ξεφύγει, ω γίγαντα των μετρήσεων! Και πού καταλήγουμε ω ανυπέρβλητε στατιστικολόγε; Ποίος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου; τι δηλοί ο μύθος; πότε εισέρχεται το εγώ εις την σκηνή του κόσμου; πότε θα εξέλθει; εγώ είμαι σωστός, εσύ, ο Λε Γκοφ, ή ο καθηγητής Μuller;
 

Έλα ντε που καταλήγουμε; Θεώρησα ότι εσύ είσαι ο σωστός και νόμιζα ότι θα έβρισκα μια μετρήσιμη αντανάκλαση της συγκρότησης του «σύγχρονου ευρωπαϊκού υποκειμένου» στην χρήση του εγώ και των συνοδοιπόρων του ανά τους αιώνες. Η υπόθεση μου ήταν ότι με την πάροδο του χρόνου το υπό συγκρότηση υποκείμενο θα έκανε και ποσοτικά (κι όχι μόνο ποιοτικά) αισθητή την παρουσία του. Το έψαξα λοιπόν... Εγώ περίμενα από σένα να μου κάνεις μια μεγαλοφυή σύνθεση να μου φύγει το καφάσι. Τώρα εναποθέτω τις ελπίδες μου στον καθηγητή Müller.