18.12.04
Δύο παρατηρήσεις.
Όταν συμπαθώ κάποιον, μ' ενδιαφέρουν όσα ανακοινώνει ότι αγαπά. Όταν οι αγάπες του δεν μ’ αρέσουν τότε το ενδιαφέρον εστιάζεται στο τι τους βρίσκει. Ψάχνω να βρω την Μαρία του (δες σχόλια προηγούμενης καταχώρησης). Αν τώρα κάτι που αγαπά συμπίπτει με κάτι που από παλιά αγαπώ κι εγώ, τότε ενθουσιάζομαι. Ο ενθουσιασμός είναι η αιτία που ξεχώρισα και ανέβασα ένα απόσπασμα απ’ τη συνέντευξη τού Θανάση Παπακωνσταντίνου. Έχω όμως να κάνω δύο παρατηρήσεις, με αφορμή τα σχόλια του Βαρόμετρου και του Ταφλινέλ, στα λεγόμενά του.
*
Η πρώτη παρατήρηση. Υπήρξε ποτέ η δουλειά του Σαββόπουλου, ή όποιου άλλου καλλιτέχνη, μια απλή «δοκιμή νέων ιδεών και μεθόδων», μια «δοκιμαστική προσπάθεια για να πράξει ή να επιτύχει κάτι»; Ένα δημόσιο πείραμα δηλαδή;
*
Τον φαντάζομαι να παλεύει με το υλικό του. Να αγωνίζεται να οργανώσει, μουσικά και στιχουργικά, αυτά που σκέφτηκε· δύσκολο όταν δουλεύεις χωρίς μπούσουλα από το παρελθόν. Μ' έναν Dylan κι έναν Brassens να του τριβελλίζουν το μυαλό και να τον οδηγούν πότε στο σωστό και πότε σε λάθος δρόμο. Τον φαντάζομαι να προσπαθεί καθημερινά να βρει τρόπο να δώσει σχήμα σε ό,τι βασανιστικά επέμενε να γεννηθεί. Κλεισμένος στο σπίτι του, ή με τους μουσικούς του, μακριά από ξένα αυτιά. Και όταν ερχόταν, κατά διαστήματα, η ώρα της έκθεσης (ίσως κάπως βιαστικά για ένα σωρό λόγους, δικούς του ή όχι), αυτό που είχε να παρουσιάσει κάθε φορά, σίγουρα δεν ήταν μια δοκιμή που απέβλεπε σε κάτι ξένο από τον εαυτό της. Ήταν ο τρόπος με τον οποίο, σε μια φάση της ζωής του, με επάρκεια ή όχι (αυτός μόνο ξέρει), κατάφερε να μορφοποιήσει τη σκέψη του. Το όραμά του που λέει ο λόγος. Ήταν κάτι που τον ικανοποιούσε στοιχειωδώς γιατί του φαινόταν στοιχειωδώς αυτάρκες. Κι αν ακουγόταν διαφορετικό ήταν γιατί δεν είχε άλλη επιλογή.
*
Δεν στέκεται αμήχανος απέναντι στο προϊόν του μόχθου του. Δεν περιμένει να προκύψει κάποιο αποτέλεσμα από αυτό. Η δουλειά του προϋπέθετε το πείραμα, δεν συνιστούσε όμως η ίδια πείραμα. Ό,τι για τους ακροατές ήταν πρωτάκουστο, μάλλον είχε γίνει για τον δημιουργό του προ πολλού κοινός τόπος. Υποθέτω ότι ο Παπακωνσταντίνου, μιλώντας για πειραματισμούς, εννοεί ότι ο Σ. παρουσίαζε τραγούδια που όμοια τους ο Π. δεν είχε ακούσει.
*
Ο διευθυντής μιας δισκογραφικής εταιρίας ή ένας περφόρμερ καριέρας, αυτοί μάλιστα. Αυτοί πειραματίζονται δημόσια. Ρίχνουν στην αγορά (καμία συγκατάβαση στη χρήση του όρου) δύο ή τρεις καινούργιους ήχους, που δεν τους έχουν χωνέψει καλά-καλά οι ίδιοι, έτσι, πειραματικά, για να δουν, με το αζημίωτο, ποιος απ' αυτούς θα έχει τη μεγαλύτερη απήχηση στο κοινό. Ο Σαββόπουλος, λόγου χάριν, ήταν το πείραμα του Πατσιφά, του διευθυντή της Λύρας. Τα τραγούδια όμως δεν υπήρξαν ποτέ το πείραμα του Σαββόπουλου.
*
Αυτή είναι νομίζω η βασική διαφορά του Φλωρινιώτη απ’ τον κύριο Διονύση. Ο ένας πειραματίζεται δημοσίως αποβλέποντας στην μεγαλύτερη δυνατή απήχηση, ο άλλος πειραματίζεται κατ ιδίαν προκειμένου να εκφραστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Κριτής του ενός είναι το γούστο του κοινού, κριτής του άλλου ο εαυτός του· και, τώρα στα γεράματα, των «δασκάλων του οι σκιές». Δεν έχω πρόβλημα με καμιά από τις δύο περιπτώσεις. Οι διαφορές όμως είναι ορατές.
*
Δεν αποκλείονται βέβαια και ενδιάμεσες καταστάσεις. Έτσι για να γίνεται η ζωή μας δυσκολότερη.
*
Η δεύτερη παρατήρηση. Δεν μπορώ να καταλάβω την ανάγκη δημόσιας ιεράρχησης, τη στιγμή που βρίσκομαι ενώπιος ενωπίω με τη δουλειά ενός άλλου. Μου λες παρακαλώ γιατί έχει σημασία αν ο Σ. είναι καλύτερος από τον Χ. και τον Θ.; Πείθομαι, όσο περνάνε τα χρόνια, ότι οι δημόσιες αξιολογήσεις είναι κάτι σαν το κουτσομπολιό. [Ή σαν αυτό το κείμενο που διαβάζεις]. Μαθαίνεις απ' αυτές πολύ περισσότερα για αυτόν που αξιολογεί (κουτσομπολεύει) παρά γι αυτόν που αξιολογείται (κουτσομπολεύεται). Μ' αυτήν την έννοια μπορεί να φανούν εξαιρετικά χρήσιμες. Αλλιώς, τώρα που δεν πάω πια σχολείο, μου φαίνονται παράλογες.
*
Κατά τα άλλα τα σχόλια του thas με εκφράζουν. Λες και δεν το ήξερε!
----
Τα στιχάκια από τον Χρονοποιό,1999.
----
*
*
...χρόνια παιδικά και συντρόφους του έργου.
Ό,τι άλλο πλάι μου να 'ναι ξένο.
Η πρώτη παρατήρηση. Υπήρξε ποτέ η δουλειά του Σαββόπουλου, ή όποιου άλλου καλλιτέχνη, μια απλή «δοκιμή νέων ιδεών και μεθόδων», μια «δοκιμαστική προσπάθεια για να πράξει ή να επιτύχει κάτι»; Ένα δημόσιο πείραμα δηλαδή;
*
Τον φαντάζομαι να παλεύει με το υλικό του. Να αγωνίζεται να οργανώσει, μουσικά και στιχουργικά, αυτά που σκέφτηκε· δύσκολο όταν δουλεύεις χωρίς μπούσουλα από το παρελθόν. Μ' έναν Dylan κι έναν Brassens να του τριβελλίζουν το μυαλό και να τον οδηγούν πότε στο σωστό και πότε σε λάθος δρόμο. Τον φαντάζομαι να προσπαθεί καθημερινά να βρει τρόπο να δώσει σχήμα σε ό,τι βασανιστικά επέμενε να γεννηθεί. Κλεισμένος στο σπίτι του, ή με τους μουσικούς του, μακριά από ξένα αυτιά. Και όταν ερχόταν, κατά διαστήματα, η ώρα της έκθεσης (ίσως κάπως βιαστικά για ένα σωρό λόγους, δικούς του ή όχι), αυτό που είχε να παρουσιάσει κάθε φορά, σίγουρα δεν ήταν μια δοκιμή που απέβλεπε σε κάτι ξένο από τον εαυτό της. Ήταν ο τρόπος με τον οποίο, σε μια φάση της ζωής του, με επάρκεια ή όχι (αυτός μόνο ξέρει), κατάφερε να μορφοποιήσει τη σκέψη του. Το όραμά του που λέει ο λόγος. Ήταν κάτι που τον ικανοποιούσε στοιχειωδώς γιατί του φαινόταν στοιχειωδώς αυτάρκες. Κι αν ακουγόταν διαφορετικό ήταν γιατί δεν είχε άλλη επιλογή.
*
Δεν στέκεται αμήχανος απέναντι στο προϊόν του μόχθου του. Δεν περιμένει να προκύψει κάποιο αποτέλεσμα από αυτό. Η δουλειά του προϋπέθετε το πείραμα, δεν συνιστούσε όμως η ίδια πείραμα. Ό,τι για τους ακροατές ήταν πρωτάκουστο, μάλλον είχε γίνει για τον δημιουργό του προ πολλού κοινός τόπος. Υποθέτω ότι ο Παπακωνσταντίνου, μιλώντας για πειραματισμούς, εννοεί ότι ο Σ. παρουσίαζε τραγούδια που όμοια τους ο Π. δεν είχε ακούσει.
*
Ο διευθυντής μιας δισκογραφικής εταιρίας ή ένας περφόρμερ καριέρας, αυτοί μάλιστα. Αυτοί πειραματίζονται δημόσια. Ρίχνουν στην αγορά (καμία συγκατάβαση στη χρήση του όρου) δύο ή τρεις καινούργιους ήχους, που δεν τους έχουν χωνέψει καλά-καλά οι ίδιοι, έτσι, πειραματικά, για να δουν, με το αζημίωτο, ποιος απ' αυτούς θα έχει τη μεγαλύτερη απήχηση στο κοινό. Ο Σαββόπουλος, λόγου χάριν, ήταν το πείραμα του Πατσιφά, του διευθυντή της Λύρας. Τα τραγούδια όμως δεν υπήρξαν ποτέ το πείραμα του Σαββόπουλου.
*
Αυτή είναι νομίζω η βασική διαφορά του Φλωρινιώτη απ’ τον κύριο Διονύση. Ο ένας πειραματίζεται δημοσίως αποβλέποντας στην μεγαλύτερη δυνατή απήχηση, ο άλλος πειραματίζεται κατ ιδίαν προκειμένου να εκφραστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Κριτής του ενός είναι το γούστο του κοινού, κριτής του άλλου ο εαυτός του· και, τώρα στα γεράματα, των «δασκάλων του οι σκιές». Δεν έχω πρόβλημα με καμιά από τις δύο περιπτώσεις. Οι διαφορές όμως είναι ορατές.
*
Δεν αποκλείονται βέβαια και ενδιάμεσες καταστάσεις. Έτσι για να γίνεται η ζωή μας δυσκολότερη.
*
Χριστούγεννα πάντα τσακωνόμαστε
και τι σου χρωστώ και τι μου χρωστάς.
Μια τύφλα εν τέλει μοιραζόμαστε
κάντο ν' αλλάξει αν μ' αγαπάς.
Η δεύτερη παρατήρηση. Δεν μπορώ να καταλάβω την ανάγκη δημόσιας ιεράρχησης, τη στιγμή που βρίσκομαι ενώπιος ενωπίω με τη δουλειά ενός άλλου. Μου λες παρακαλώ γιατί έχει σημασία αν ο Σ. είναι καλύτερος από τον Χ. και τον Θ.; Πείθομαι, όσο περνάνε τα χρόνια, ότι οι δημόσιες αξιολογήσεις είναι κάτι σαν το κουτσομπολιό. [Ή σαν αυτό το κείμενο που διαβάζεις]. Μαθαίνεις απ' αυτές πολύ περισσότερα για αυτόν που αξιολογεί (κουτσομπολεύει) παρά γι αυτόν που αξιολογείται (κουτσομπολεύεται). Μ' αυτήν την έννοια μπορεί να φανούν εξαιρετικά χρήσιμες. Αλλιώς, τώρα που δεν πάω πια σχολείο, μου φαίνονται παράλογες.
*
Κατά τα άλλα τα σχόλια του thas με εκφράζουν. Λες και δεν το ήξερε!
----
Τα στιχάκια από τον Χρονοποιό,1999.
----
*
Comments:
Ενδιαφεροντότατος ο διάλογός σας περί μουσικής και Σαββόπουλου. Κuk, μαζί σου εγώ (άπειροι οι καυγάδες με τον Βαβόμετρο για το θέμα) κι άσε τον άρτι αφιχθέντα στο UEFA να κοπανιέται.
Απλά, ώρες ώρες σκέπτομαι ... προς τι όλα αυτά; Προς τι η ακαδημαϊκή ανάλυση; Σαββόπουλος, Θεοδωράκης, Χατζηδάκις, Σπανός, Μούτσης, Λεοντής, Λοϊζος, Κόκκοτος, Καλδάρας, Αττίκ, Φοίβος και πάει λέγοντας. Μα όλοι δεν έχουν προσφέρει στη ελληνική μουσική σκηνή; Από την πρώτη φίρμα μεγαλοκλασσάτο κοινώς αποδεκτό συνθέτη ως τον τελευταίο σκυλά;
Διότι η μουσική είναι έκφραση. Του δημιουργού της και του "πελάτη" της. Και αν εμένα με εκφράζει ο Μούτσης, τον διπλανό μου τον εκφράζει το άσμα της τραγουδιάρας στα "Χρυσά Παλλούκια" (ωραιότατο μαγαζί στο 15 χλμ Εθνικής Οδού Αθηνών-Λαμίας).
Ανατριχιάζω το ίδιο στο "Άξιον Εστί", στο "Ας κρατήσουν οι χοροί", στο "Ιδανικός κι ανάξιος εραστής", στον "Άγιο Φεβρουάριο", στο "Γέλα Κυρία μου", στο "Εφάπαξ", στο "Ζητάτε να σας πω", στο "Ποιά Θυσία" ...
Δεν έχει σημασία το μέγεθος, η ποιότητα και η πρωτοτυπία της προσφοράς για μένα. Σημασία έχει η ίδια η προσφορά που φιάχνει το ελληνικό μουσικό μας σύνολο και στερέωμα. Και η επιλογή είναι δική μας, βάσει του τι ακούγεται αρμονικότερο στ' αυτί μας και τι κάνει γλυκότερο "κούκου" στην ψυχούλα μας.
Απλά, ώρες ώρες σκέπτομαι ... προς τι όλα αυτά; Προς τι η ακαδημαϊκή ανάλυση; Σαββόπουλος, Θεοδωράκης, Χατζηδάκις, Σπανός, Μούτσης, Λεοντής, Λοϊζος, Κόκκοτος, Καλδάρας, Αττίκ, Φοίβος και πάει λέγοντας. Μα όλοι δεν έχουν προσφέρει στη ελληνική μουσική σκηνή; Από την πρώτη φίρμα μεγαλοκλασσάτο κοινώς αποδεκτό συνθέτη ως τον τελευταίο σκυλά;
Διότι η μουσική είναι έκφραση. Του δημιουργού της και του "πελάτη" της. Και αν εμένα με εκφράζει ο Μούτσης, τον διπλανό μου τον εκφράζει το άσμα της τραγουδιάρας στα "Χρυσά Παλλούκια" (ωραιότατο μαγαζί στο 15 χλμ Εθνικής Οδού Αθηνών-Λαμίας).
Ανατριχιάζω το ίδιο στο "Άξιον Εστί", στο "Ας κρατήσουν οι χοροί", στο "Ιδανικός κι ανάξιος εραστής", στον "Άγιο Φεβρουάριο", στο "Γέλα Κυρία μου", στο "Εφάπαξ", στο "Ζητάτε να σας πω", στο "Ποιά Θυσία" ...
Δεν έχει σημασία το μέγεθος, η ποιότητα και η πρωτοτυπία της προσφοράς για μένα. Σημασία έχει η ίδια η προσφορά που φιάχνει το ελληνικό μουσικό μας σύνολο και στερέωμα. Και η επιλογή είναι δική μας, βάσει του τι ακούγεται αρμονικότερο στ' αυτί μας και τι κάνει γλυκότερο "κούκου" στην ψυχούλα μας.
*
Προσπαθώ να αποφύγω την ακαδημαϊκή ανάλυση. Και εγώ ανατριχιάζω με τα τραγούδια που αναφέρεις. Όμως, πώς να το κάνουμε, μερικά μου φαίνονται πιο τέλεια, πιο ολοκληρωμένα. Πιο ανατριχιαστικά. Είναι όπως οι άνθρωποι. Λέω ότι όλοι (ακόμα κι όσοι μας φαίνονται μαλάκες), είναι εν δυνάμει γοητευτικοί. Δεν είναι όμως δυνατόν να γοητεύσουν τους πάντες. Τώρα, μια προσπάθεια να ορίσεις τι είναι αυτό που σε γοητεύει, αν και εξ ορισμού αποτυχημένη, δεν είναι για πέταμα. Δεν θέλω να ακούγομαι τόσο υποκειμενικός. Αμετανόητος υλιστής, σαν τον Βαρόμετρο, γαρ. Βαθειά μέσα μου είμαι σίγουρος ότι κάποια αντικειμενική αλήθεια πρέπει να υπάρχει. Δεν ξέρω ακόμα πώς να επιχειρηματολογήσω γι αυτήν. Υποψιάζομαι δε ότι ο υλισμός μου έχει μεταφυσικό χαρακτήρα: μοιάζει πολύ με το "πιστεύω διότι είναι παράλογο" των θρησκευόμενων. Μάλλον είναι too late.
*
Προσπαθώ να αποφύγω την ακαδημαϊκή ανάλυση. Και εγώ ανατριχιάζω με τα τραγούδια που αναφέρεις. Όμως, πώς να το κάνουμε, μερικά μου φαίνονται πιο τέλεια, πιο ολοκληρωμένα. Πιο ανατριχιαστικά. Είναι όπως οι άνθρωποι. Λέω ότι όλοι (ακόμα κι όσοι μας φαίνονται μαλάκες), είναι εν δυνάμει γοητευτικοί. Δεν είναι όμως δυνατόν να γοητεύσουν τους πάντες. Τώρα, μια προσπάθεια να ορίσεις τι είναι αυτό που σε γοητεύει, αν και εξ ορισμού αποτυχημένη, δεν είναι για πέταμα. Δεν θέλω να ακούγομαι τόσο υποκειμενικός. Αμετανόητος υλιστής, σαν τον Βαρόμετρο, γαρ. Βαθειά μέσα μου είμαι σίγουρος ότι κάποια αντικειμενική αλήθεια πρέπει να υπάρχει. Δεν ξέρω ακόμα πώς να επιχειρηματολογήσω γι αυτήν. Υποψιάζομαι δε ότι ο υλισμός μου έχει μεταφυσικό χαρακτήρα: μοιάζει πολύ με το "πιστεύω διότι είναι παράλογο" των θρησκευόμενων. Μάλλον είναι too late.
*
Όταν σουρνόμαστε σε μια έκθεση ζωγραφικής για να εκπολιτίσουμε τα εσώψυχά μας, ενιά φορές στις 10 φεύγουμε με χαμογελάκι και χωρίς να θυμόμαστε την επόμενη τι σκατά είδαμε. Όμως, κάποιες φορές, έτσι στο απότομο, βλέπουμε ένα έργο και κατσικωνόμαστε μπροστά του μέχρι να κλείσει το μαγαζί. Και πάμε και το χαζεύουμε και την επόμενη. Βριζόμαστε και με την γκόμενα "Ιστορία της Τέχνης στη Σορβώνη" που δεν μας αφήνει να το τραβήξουμε φωτογραφία. Αγοράζουμε και το φυλλάδιο της έκθεσης μπας και τόχει πουθενά, μα πολύ λυπόνται αλλά όχι. Και κλαίει η ψυχή μας που δεν έχουμε τα λεφτά να το αγοράσουμε. Εμείς που ότι κρεμμάσαμε ποτέ στον τοίχο ήταν από αφίσα και κάτω.
Μου έτυχε μια φορά αυτό σε μια έκθεση αποφοίτων της Καλών Τεχνών. Ήταν ένας πίνακας με τον δισκοβόλο του Μύρωνα (αυτόν απέναντι από το Καλλιμάρμαρο). Ένα άγαλμα μέσα σε ένα βουνό σκούρου πράσσινου. Τι του βρήκα και το θυμάμαι 5 χρόνια μετά μου λες; Με τα αγάλματα δεν τα πάω καλά. Με το πράσσινο επίσης. Τι ήταν αυτό που με κάνει ακόμα να το έχω στο μυαλό μου και να πιστεύω πως με κάποια κοσμική συνωμοσία, κάπου εκεί στα 80 μου, το έργο θα βρεθεί στα δικά μου χέρια;
Ψάχνεις και συ τι μας τραβάει σε πράγματα άσχετα, είτε τραγούδια είναι αυτά, είτε πίνακες, είτε κτίρια, είτε άνθρωποι. Ο Φρόϋντ θα έστηνε κουβέντα για κρυμμένες εικόνες και εντυπώσεις των παιδικών μας χρόνων που αναδύονται συνειρμικά και μας πιάνουν εξ απίνης. Κάποιοι άλλοι θα μιλήσουν για προηγούμενες ζωές. Κάποιοι τρίτοι θα σχολιάσουν την ψυχολογική διάθεση της στιγμής και την ανοιχτή την ώρα.
Ρε kuk, και να ψάξουμε, και να μάθουμε ... τι; Δεν αντέχω τις σκέψεις που μου κατεβάζουν το παραμύθι απ' το βάθρο. Στο κάτω κάτω, μιά ώρα ολόκληρη έστηνα ιππότες και δεσποσύνες χαζεύοντας μια ταπισερί στις Βρυξέλλες. Μην πάνε στράφι :-)
Δημοσίευση σχολίου
Μου έτυχε μια φορά αυτό σε μια έκθεση αποφοίτων της Καλών Τεχνών. Ήταν ένας πίνακας με τον δισκοβόλο του Μύρωνα (αυτόν απέναντι από το Καλλιμάρμαρο). Ένα άγαλμα μέσα σε ένα βουνό σκούρου πράσσινου. Τι του βρήκα και το θυμάμαι 5 χρόνια μετά μου λες; Με τα αγάλματα δεν τα πάω καλά. Με το πράσσινο επίσης. Τι ήταν αυτό που με κάνει ακόμα να το έχω στο μυαλό μου και να πιστεύω πως με κάποια κοσμική συνωμοσία, κάπου εκεί στα 80 μου, το έργο θα βρεθεί στα δικά μου χέρια;
Ψάχνεις και συ τι μας τραβάει σε πράγματα άσχετα, είτε τραγούδια είναι αυτά, είτε πίνακες, είτε κτίρια, είτε άνθρωποι. Ο Φρόϋντ θα έστηνε κουβέντα για κρυμμένες εικόνες και εντυπώσεις των παιδικών μας χρόνων που αναδύονται συνειρμικά και μας πιάνουν εξ απίνης. Κάποιοι άλλοι θα μιλήσουν για προηγούμενες ζωές. Κάποιοι τρίτοι θα σχολιάσουν την ψυχολογική διάθεση της στιγμής και την ανοιχτή την ώρα.
Ρε kuk, και να ψάξουμε, και να μάθουμε ... τι; Δεν αντέχω τις σκέψεις που μου κατεβάζουν το παραμύθι απ' το βάθρο. Στο κάτω κάτω, μιά ώρα ολόκληρη έστηνα ιππότες και δεσποσύνες χαζεύοντας μια ταπισερί στις Βρυξέλλες. Μην πάνε στράφι :-)
